Bu Dersi İyi Çalışmanızı İstirham Ederiz

← Önceki (Olmazsa Olmaz Dilbilgisi) | İçindekiler | Sonraki (İnsanlara Hitap Etme) →



Nezaket Japoncası

Şu ana kadar işlediğimiz dilbilgisi kuralları ancak 5 yaşındaki çocuklara yeterli olur, çünkü yetişkinler adı 丁寧語 olan Nezaket Japoncasına uygun konuşurlar. Nezaket dilini iki durumda kullanmak zorunludur: (1) toplumda daha üst konuma sahip kişilerle konuşurken, (2) yabancı kişilerle konuşurken. Nezaket Japoncasını uygun gördüğümüzde kullabiliriz, ancak üslupta tutarlı olmakta fayda var. Aynı kişiyle bazen nezaket dilinde, bazen de sade Japonca'da konuşmayın.

İlerleyen konularda adları 尊敬語 (yüceltme dili) ve 謙譲語 (tevazu dili) olan iki konuşma üslubu daha işleyeceğiz. Çoğunlukla memurlar, resepsiyon görevlileri vb. kişiler bu iki üslubu kullanır; gündelik hayatta mutlaka gereksinim duyulur. Ancak şimdilik nezaket dili üzerine odaklanalım.

Sade konuşma dilini Nezaket Japoncası'na çevirmek zor değil. Kullanacağımız birkaç sözcük değişir (örneğin nezaket dilinde 'evet' 「はい」, 'hayır' ise 「いいえ」dir). Laubali hava taşıyan cümle kuyrukları da (gobiler) nezaket dilinde kullanılmaz. Sade konuşma diliyle Nezaket Japoncası arasındaki fark belirgin olarak cümle sonlarında ortaya çıkar; cümle başlarından bunların nezaket diline uyup uymadığını anlayamayız.

Eylem Gövdeleri

Nezaket Japoncası'nda eylemler nezaket kipi adı verilen biçim değişikliğine uğrarlar. Eylemlerin nezaket kipi çekimlerini yaparken önce eylem gövdelerini bulmamız gerekiyor. Eylem gövdeleri konusu daha birçok yerde karşımıza çıkacağı için önemlidir.
Eylem Gövdelerini Bulma

Eylem gövdeleri tek başlarına adlar gibi davranırlar. Daha önce görmüştük, eylemlere 「の」 ilgecini eklemek de bunlara ad işlevi kazandırır; eylem gövdeleri ise esasen birer addır. Ender durumlarda, bir eylemin gövdesinin eylemin mastarından (-mak/mek hali) daha sık kullanıldığı görülür. Örneğin 「怒る」 eyleminin gövdesi olan 「いかり」, eylemin mastarından daha sık kullanıldığını görüyoruz. Bundan dolayı "Öfkeli Yumruklar" filiminin adı 「怒る鉄拳」olarak değil, 「怒り鉄拳」 olarak çevirilmiştir. Eylem gövdesinden türemiş birkaç ad örneği daha verilebilir ( örneğin 「休み」) ancak belirmekte fayda var, bu eylemden ad oluşturmanın genel bir yolu değildir. Örneğin aşağıdaki cümle yanlıştır:

(誤) 飲みをする。- (Kimse böyle konuşmaz.)

Eylem gövdelerini devingen eylemlerin ( çoğunlukla 「行く」 ve 「来る」) hedefi olarak kullanımı yayıgındır. "[eylem]mağa gelmek" veya "[eylem]meğe gitmek" gibi cümleler kurmak için kullanılır. Bir örnek:

(1) 明日映画行く。- Yarın filim görmeğe gidecek[im].
Bu örnekte 「に」, 「見る」 eylemi gövdesinin 「に」 ilgeciyle öbekleşmiş halidir.

「へ」 ilgeci bir olaya, bir etkinliğe gelme (veya gitme) anlamını verirken 「に」 ilgeci ise birşeyi yapmağa gelme (veya gitme) anlamını verir.

(1) 昨日友達遊びきた
- Dün arkadaş oyun etkinliğine geldi. (Kulağa garip geliyor)

(2) 昨日友達遊びきた
- Dün arkadaş oyun oynamağa geldi.

Bir not. "Dört gözle beklemek" anlamındaki「楽しみする」 ifadesi yukarıdakine benzer bir kuralla oluşturulur, ancak özel bir durum olduğu için kalıp ifade olarak değerlendirilir.

Bazen bir eylem gövdesine mastar eklerir ve bir deyim oluşur. Örneğin 「走る」 eyleminin gövdesi 「走り」dir; buna 「出す」 mastarı eklendiğinde "birden koşmaya başlamak" anlamındaki「走り出す」 deyim meydana gelir. Birkaç örnek daha: 「切り替える」 "birşeyle değiştirmek", 「付け加える」"bir şeyi başka bir şeye eklemek" ve 「言い出す」 "birden konuşmaya başlamak". Bu deyimleri olduğu gibi öğrenmelisiniz, burada özel kurallar yok.

「~ます」ile Eylemleri Nazik Hale Getirme

Eylem gövdesini işledikten sonra eylemlerin "masu" çekimine geçebiliriz. Eylemlerin "masu" çekimi her zaman cümle sonundadır. Bileşik cümleler içinde yan cümlenin sonunda da olabilir, ancak hiçbir zaman kaynaşık cümlelerin sonunda olmaz.

Eylemlerin "masu" çekiminde eylem gövdesine farklı ekler gelir:

遊び」eylem gövdesiyle örnek çekim çizelgesi
ます çekimleriGövde+ます
Olumluます 遊びます
Olumsuzません 遊びません
Geçmişました 遊びました
Geçmişin
Olumsuzu
ませんでした 遊びませんでした

Örnekler

Birkaç örnek.

(1) 明日大学行きます
- Yarın üniversiteye gidecek[im].

(2) 先週、ボブに会いましたよ。
- Biliyor musun, geçen hafta Bob'a rastladı[m].

(3) 晩ご飯食べませんでしたね。
- Akşam yemeği yemedin demek.

(4) 面白くない映画見ません
- İlginç olmayan filimleri izleme[m].

Cümle Sonunda 「です」 Kullanma

Eylemlerle bitmeyen cümleleri tamamlamak için bunlara 「です」 veya 「でした」 eklenir. Bu ikisi eklendiği zaman bildirim 「だ」sı mutlaka çıkarılmalıdır. Zaten bildirim cümlelerinin kesin ve güçlü bir havası olduğundan nazik bir cümlede bildirim 「だ」sını kullanmak pek akla uygun değil. Aşağıda 「です」 çekimlerini gösteren çizelgelerimiz var.

ili sıfatlar
SadeNazik
Olumluかわいい かわいいです
Olumsuzかわいくない かわいくないです
Geçmişかわいかった かわいかったです
Geçmişin
Olumsuzu
かわいくなかった かわいくなかったです

nalı sıfat ve adlar
SadeNazik
Olumlu静か(だ) 静かです
Olumsuz静かじゃない 静かじゃないです
Geçmiş静かだった ※静かでした
Geçmişin
Olumsuzu
静かじゃなかった 静かじゃなかったです

Sadece nalı sıfat ve adların geçmiş zaman çekimi 「でした」şeklindedir. Çok sık yapılan bir hata da aynı çekimi ili sıfatlara uygulamaktır. Aklınızda kalsın,「かわいいでした」 yanlıştır.

Örnekler

(1) 子犬とても好きです
- Yavru köpekleri çok sever[im].

(2) 昨日時間なかったんです
- Dün zaman olmadığındandı.

(3) その部屋あまり静かじゃないです
- Şu oda var ya, pek sessiz değildir.

(4) 先週見た映画は、とても面白かったです
- Geçen hafta gördüğüm filim çok ilginçti.

※ Bir Saptama

Aslına bakılırsa, yukarıda olumsuz ve geçmişin olumsuzu olarak verdiğimiz çekim şekilleri tam doğru değil. 「ある」 eyleminin nazik olumsuzu 「ないです」değil de「ありません」 dir. Bundan dolayı yukarıdaki çekimlerde 「ないです」 yerine 「ありません」 kullanmamız beklenir. Yani 「かわいくない」 yerine 「かわいくありません」, 「静かじゃない」 yerine de aslında「静かじゃありません」 kullanmalıyız.

Günümüz Japonca'sının "kitaba uygun" çekimleri artık kulağa donuk ve fazla resmi gelmektedir. Konuşma dilinde genelde yukarıda verdiğimiz çekimler kullanılmaktadır. Yazı dilinde ise aşağıdaki çekimleri kullanmanız beklenir, konuşma dilinde bunların çok seyrek kullanılmasına rağmen. Yine de her iki çekim şeklini öğrenmeniz önerilir.

Daha resmi bir olumsuz çekim şekli
SadeNazik
Olumsuzかわいくない かわいくありません
Geçmişin
Olumsuzu
かわいくなかった かわいくありませんでした
Olumsuz静かじゃない 静かじゃありません
Geçmişin
Olumsuzu
静かじゃなかった 静かじゃありませんでした

Örnekler

(1) その部屋あまり静かじゃないですよ。- Diyeceğim odur ki, şu oda pek sessiz değil.

(2) その部屋あまり静かじゃありませんよ。- Diyeceğim odur ki, şu oda pek sessiz değil.

「です」 ve 「だ」 Aynı Şey DEĞİL

Japonca kurslarında genelde 「です」nun 「だ」nın daha nazik şekli olduğu öğretilir. Biz burada bunların farklı şeyler olduğunu iddia ederek aradaki kilit farkları göstereceğiz. Ancak bu farkları anlatırken mecburen ileri konulara da değineceğiz, dolayısıyla konunun yabancısı olan bu kısmı atlayamayı tercih edebilirler.

Çoğunuz 「そう」 ifadesini şimdiye kadar öğrenmiş olmalı. Bu ifadeyi cümle içinde dört farklı kullanım şekli vardır:

"Öyledir" Demenin Farklı Yolları

(1) そう
(2) そうだ。
(3) そうです。
(4) そうでございます。

İlk cümlemiz olan 「そう」 örtülü oluşa örnektir, 「そうだ」 ise bir bildirim cümlesidir. Daha önce de belirttigim gibi 「そう」 ifadesini daha çok bayanlar, 「そうだ」 ifadesini ise erkekler kullanır. 「そうです」 birinci cümlenin daha nazik biçimidir. Ancak bu son ifade 「そうだ」 nın da daha nazik biçimi değildir.

"Öyle mi?" Diye Sormanın Farklı Yolları

(1) そう
(2) そうか?
(3) そうですか?

Daha önce de değindiğimiz gibi, 「だ」 bir gerçeğin tespit edilmesinde kullanılır. Bundan dolayı 「そうだか?」 geçerli bir soru değil; aynı zamanda hem soru sorup hem bir gerçeği dile getiremezsiniz. Ancak 「そうですか」 sorusu geçerlidir. Kanımızca bu, 「です」 ile 「です」 nun farklı şeyler olduğunu kanıtlar. 「そうです」 ise「そう」nun daha nazik ve mütevazi halidir.

「だ」 ile 「です」 arasında başka bir fark daha var: 「だ」 yancümlelerin sonunda kullanılabilmektedir, 「です」 ise hemen her zaman cümlenin sonunda bulunur. Bu durumu en iyisi örneklerle açıklayalım (ek bilgi için buraya tıklayınız) :

(正) そう思います - Öyle olduğunu düşünüyorum.
(誤) そうです思います - (bu cümle yanlış)

そう思います」 doğru bir cümledir ancak 「そうです思います」 doğru bir cümle değildir; 「です」 cümlelerin sonunda bulunur. Sadece başkasının söylediğini aynen aktardığımızda 「です」 yan cümle sonunda olur:

(1) 「はい、そうです」と答えた

Sonuç olarak 「です」 ile 「だ」 nın aynı şey olduğunu düşünüp birbirinin yerine kullanmak, istemeden de olsa yanlış cümlelerin kurulmasına yol açabilir. Bunları ayrı şeyler olarak değerlendirmek daha doğru.
← Önceki (Olmazsa Olmaz Dilbilgisi) İçindekiler Sonraki (İnsanlara Hitap Etme) →